Als teken van een mentaliteitsverandering komt de term "duurzaam" steeds vaker voor in onze samenlevingen. Gebruikt als marketing argument in economische debatten, wordt het concept te vaak gereduceerd tot een eenvoudige "groene" rechtvaardiging. Duurzaamheid is echter cruciaal wanneer we aan de toekomst denken. Laten we samen proberen een duidelijker beeld te krijgen ...
Het thema duurzaamheid is ruim en complex. Het willen vereenvoudigen is eigenlijk al verkeerd, toch doen we hier een poging om te begrijpen waar dit veelzijdige concept over gaat.
Waar te beginnen? Misschien bij de basis, en met een kleine duik in het verleden.
Sinds de tweede helft van de 20e eeuw hebben de opeenvolging van ecologische crises en de gevolgen ervan voor de menselijke samenlevingen het bewustzijn van steeds meer mensen over de hele wereld aangewakkerd. Zij riepen de regeringen op rekening te houden met milieu en sociale rechtvaardigheid. De internationale gemeenschap werd geconfronteerd met de noodzaak om een economisch model te vinden dat voldoet aan de behoeften van de bevolking zonder het ecosysteem te vernietigen.
Het Brundtland-rapport, een officieel document met als titel Our common future, geschreven in 1987 door de Wereldcommissie milieu en ontwikkeling van de Verenigde Naties, werd gebruikt als basis voor de Top van Rio in 1992. In dit verslag wordt duurzame ontwikkeling voor het eerst gedefinieerd als “een manier van ontwikkeling die voldoet aan de behoeften van de huidige generaties zonder afbreuk te doen aan het vermogen van toekomstige generaties om aan hun behoeften te voldoen”. Inherent aan deze gedachte zijn het concept “behoeften”, en in het bijzonder de basisbehoeften van de armsten, die de hoogste prioriteit moeten krijgen en het concept van de impact van onze hedendaagse technieken en sociale organisatie op het milieu waardoor het steeds moeilijker wordt om te voldoen aan de huidige en toekomstige behoeften».
De drie pijlers
Ondanks de alarmsignalen van wetenschappers, blijven we de natuurlijke hulpbronnen uitputten, de kloof tussen arm en rijk vergroten en de toekomst van volgende generaties in gevaar brengen. “In het geval van de opwarming van de aarde met 1,5 graden Celsius, en nog meer in het geval van een opwarming van 2 graden Celsius, zullen de negatieve effecten op gezondheid, levensonderhoud, voedselzekerheid, watervoorziening, menselijke veiligheid en economische groei verder toenemen”, waarschuwen IPCC deskundigen. Wetenschappelijke rapporten lezen is zowel angstaanjagend als een drijfveer tot verandering. We hebben geen andere keuze dan tot actie over te gaan en onze gewoonten radicaal te veranderen.
In tegenstelling tot economische ontwikkeling is duurzame ontwikkeling een ontwikkeling die rekening houdt met drie aspecten: het sociale en economische aspect en het milieu. Duurzame ontwikkeling situeert zich op het kruispunt van deze drie pijlers.
We ontmoetten François Lohest, die aan de ULB gewerkt heeft aan vraagstukken rond duurzaamheid van alternatieve voedselsystemen, en die het CosyFood project gecoördineerd heeft, een project waar we later nog op terugkomen. “De mainstream aanpak sluit altijd compromissen tussen ecologische, sociale en economische uitdagingen. Iedereen tracht er zijn voordeel uit te halen. Maar als iedereen zijn eigen interpretatie geeft, verliest het concept zijn nut”.
Wanneer we vandaag praten over “sterke duurzaamheid”, streven we naar een meer radicale aanpak: “duurzaam is niet langer het snijvlak, maar een hiërarchie waarin het milieu ook het sociale omvat, dat op zijn beurt het economische omvat”, zegt hij.
Verantwoord eten
Duurzaam vereist ingrijpende veranderingen en dus is een verantwoorde consumptie een dagelijkse keuze. Elke handeling, elk product heeft een impact op de schakels in de voedselketen en leidt tot nieuwe manieren van werken. Alles hangt met elkaar samen. Het is interessant om je de vraag te stellen: “ Wat wil ik veranderen? Wie wil ik helpen? ”
Elk product heeft zijn eigen verhaal; of we ondernemen actie enkel voor onszelf, of voor onszelf en voor de anderen. “Deze vragen laten elk van ons toe onze manier van consumeren te veranderen”, legt François Lohest uit.
In Brussel, net als elders in Europa en over de hele wereld, zien veel duurzame en alternatieve voedselprojecten het daglicht. Van 2016 tot 2019 hebben Färm, het Gasapnetwerk (netwerk rond boerenlandbouw) en La Vivrière (beheerder van La Ruche qui dit Oui) via het Cosyfood project en Co-Creation (een initiatief van Innoviris) samengewerkt met de ULB rond de vraag “Zijn alternatieve voedselsystemen duurzaam“?
“Door heel verschillende actoren, elk met een eigen visie rond duurzaamheid rond de tafel te zetten, werd kennis vanuit verschillende ervaringen en specialiteiten samengebracht en tegelijkertijd kreeg iedereen de kans om zijn of haar positie te herzien”, vertelt François Lohest, voormalig projectcoördinator cosyFood.
De werking van de drie alternatieve verdelers werd geanalyseerd en samen ontwierpen zij een evaluatietool en een referentiekader met elementen waarmee we rekening moeten houden willen we gaan naar een duurzaam voedselsysteem. Verschillende thema’s zoals democratisering, gelijkheid, duurzaamheid en arbeidsomstandigheden, perceptie en bewustzijn, toegankelijkheid, ontwikkeling van het grondgebied… werden besproken.
“De uitdaging van het concept duurzaamheid ligt hem in het zoeken naar de minimale grenzen waarboven het niet meer duurzaam is. Gelukkig is het ons gelukt om met het akkoord van iedereen deze limieten vast te leggen”, vervolgt hij.
Veerkracht om schokken op te vangen
Geen duurzaamheid zonder veerkracht. Maar wat is veerkracht? Het woord wordt vaak te pas en te onpas gebruikt (meer dan ooit sinds de Covid-19-crisis), waardoor de juiste definitie ervan soms vergeten wordt: veerkracht is het vermogen van systemen om rampen en schokken op te vangen. De website alimenterre.org benadrukt dat de pandemie het hele mondiale voedselsysteem beïnvloed heeft. Problemen met de voedselvoorziening, het gebrek aan arbeidskrachten en de gevolgen daarvan voor de landbouwsector hebben de voedselzekerheid van iedereen, met name de meest kwetsbaren, in gevaar gebracht. In de nabije toekomst zou het snel bergafwaarts kunnen gaan met de wereldwijde voedselzekerheid. In haar analyse herinnert de CNCD eraan dat vóór de pandemie al meer dan 820 miljoen mensen wereldwijd honger leden en dat dit aantal nog toenam. Het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties voorspelt een toename van ongeveer 130 miljoen mensen die lijden aan acute voedselonzekerheid in 2020.
“De veerkracht van voedselsystemen is fundamenteel. De veerkracht van om het even welk systeem zou een noodzakelijke voorwaarde moeten zijn voor de duurzaamheid ervan. Als de keten op het ogenblik van een schok niet in staat is die schok op te vangen, is hij niet duurzaam”, stelt François Lohest. Volgens veel deskundigen kan de coronaviruscrisis een kans zijn om bestaande voedselsystemen te herdenken.
Niet afwachten, vandaag handelen voor morgen.
Duurzaam is geen vaststaand gegeven, “ Het is een flexibel proces met zijn grenzen, zijn beperkingen, zijn mogelijkheden. Het concept kan voortdurend worden geherdefinieerd wanneer de doelen bereikt zijn “, benadrukt de specialist.
Duurzame ontwikkeling moet steeds opnieuw via samenwerkingen herdacht worden. Duurzaamheid is moeilijk te definiëren en onmogelijk te vereenvoudigen omdat het afhangt van de kracht die elk bereid is ervoor in te zetten.
Wat kunnen we doen? We kunnen ons energieverbruik drastisch beperken, soberder leven, lokaal eten en onze afval tot het minimum herleiden.
Wij zijn verantwoordelijk voor de wereld van morgen. De jongeren die de straat op gaan voor het klimaat hebben dit begrepen en doen er alles aan om gehoord te worden… Zonder echt beleid is de kans dat we de opwarming van de aarde kunnen beperken tot minder dan 2 graden Celsius onwaarschijnlijk. Bijkomende inspanningen op alle niveaus en dus ook op het niveau van voedsel zijn noodzakelijk.
Nogmaals, laten we niet vergeten dat verantwoord eten een belangrijke gemeenschappelijke verantwoordelijkheid is.
Färm aan het woord: verbeter de wereld, verander je eetgewoonten, wij geloven er alvast in! Dit is één van de redenen waarom we de Färmoscoop hebben opgericht, om jou te helpen duurzamer te consumeren en zo concrete actie te ondernemen.
